Ένας σιωπηλός µετανάστης, ο µαθηµατικός
Χρίστος Παπακυριακόπουλος, αναχωρεί το 1949 για το νέο κόσµο. «Κατοικεί» στη γεωµετρία και ανοίγει µες στη µοναξιά το δρόµο για την επίλυση ενός µεγάλου µαθηµατικού προβλήµατος. Έως το τέλος της ζωής του παραµένει, πάντοτε ξένος.
Στις ελληνικές εφηµερίδες δηµοσιεύθηκε πρόσφατα η είδηση της λύσης ενός φηµισµένου μαθηµατικού προβλήµατος, της
Υπόθεσης του Πουανκαρέ. Το πρόβληµα είναι ένα από τα επτά που πρόσφατα «επικηρύχθηκαν» µε ένα εκατοµµύριο δολάρια έκαστο, και τούτο αναµφίβολα βοήθησε στο να πάρει αρκετή δηµοσιότητα το θέµα. Όµως, δεν αναφέρθηκε πουθενά αυτό όπου µας αφορά κυρίαρχα: η συµβολή στη λύση ενός µεγάλου Έλληνα µαθηµατικού, του Χρίστου Παπακυριακόπουλου, ή
«Πάπα», όπως τον αποκαλούσαν στο εξωτερικό.
Αναφέρω ενδεικτικά για την αξία του ότι όταν κάποτε ρώτησα τον πατέρα της Θεωρίας των Κατηγοριών, Σάµιουελ Άϊλενµπεργκ, αν υπάρχει κανένας σύγχρονος έλληνας µαθηµατικός στο µέγεθος του Ευκλείδη και του Αρχιµήδη, µου απάντησε χωρίς κανένα δισταγµό: «Φυσικά: ο “Πάπα”»!
Λέω δυο λόγια για αυτόν, ώστε να απαλύνω την αδικία της λήθης:
Ο Χρήστος Παπακυριακόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1914. Ο πατέρας του ήταν έµπορος υφασµάτων. Μάλιστα, το κτήριο που στέγαζε το µαγαζί του υπάρχει ακόµη, αν και ριζικά ανανεωµένο: είναι το τελευταίο στα αριστερά µας όπως κατεβαίνουµε την Ερµού, πριν την πλατεία Μοναστηρακίου. Φοίτησε στο Βαρβάκειο και έπειτα στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Μετσοβείου Πολυτεχνείου, υπακούοντας αρχικά στην ευχή του πατέρα του να µη δει το γιο του «δασκαλάκο», καθώς έλεγε.
"... Σημειώνουμε ότι εκείνη την εποχή οι εισαγωγικές εξετάσεις στο ΕΜΠ ήταν αρκετά δύσκολες. Οι υποψήφιοι εκτός των άλλων μαθημάτων έδιναν εξετάσεις χωριστά στην Άλγεβρα, στη Γεωμετρία και στη Τριγωνομετρία. Για κάθε κλάδο δίνονταν 4 ζητήματα. Παραθέτουμε ενδεικτικά, ανά ένα ζήτημα, απ’ αυτά που δόθηκαν στους τρεις αυτούς κλάδους κατά τις εισαγωγικές εξετάσεις του 1932 στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών:
1. Εις ισόπλευρον κώνον, (ούτινος η διάμετρος 2ρ της βάσεως ισούται τη πλευρά του) εγγράφουμε σφαίραν εφαπτομένην και της βάσεως. Ακολούθως εγγράφομεν και δευτέραν σφαίραν εφαπτομένην και της πρώτης κ.ο.κ. επ’ άπειρον προς την κορυφή του κώνου. Ζητείται:
α) ο όγκος του, μετά την από του κώνου αφαίρεσιν των σφαιρών, υπολειπόμενου χώρου
β) το άθροισμα των κύκλων επαφής των απείρων τούτων σφαιρών.
2. Να λυθεί το σύστημα:
3. Εάν εν τριγώνω υφίσταται η ισότης:
το τρίγωνον είναι ορθογώνιον."
Όµως το πάθος του για τα µαθηµατικά επεκράτησε και στο τρίτο έτος µετεγράφη στη Φυσικοµαθηµατική, από όπου πήρε το πτυχίο το 1938. Κατατάχθηκε στον στρατό και όταν κηρύχθηκε ο πόλεµος βρέθηκε στο αλβανικό µέτωπο. Στα χρόνια της κατοχής έγραψε τη διδακτορική του διατριβή.
Με την απελευθέρωση, ανέλαβε βοηθός του καθηγητή Ν. Κριτικού στην παλιά του Σχολή Πολιτικών Μηχανικών. Αλλά οι αριστερές συµπάθειες, σε συνδυασµό µε τον ανοίκειο στα ανθρώπινα πράγµατα χαρακτήρα του, του έκαναν τη ζωή δύσκολη, µε αποτέλεσµα σύντοµα να παραιτηθεί. Οι λιγοστοί φίλοι του εκείνων των χρόνων τον θυµούνται ως έναν απόκοσµο νέο, ήδη από τότε αφοσιωµένο στη σκέψη, κλεισµένο ατέλειωτες ώρες στο γραφείο του να µελετά τοπολογία, ενώ στο γραµµόφωνο έπαιζε ο αγαπηµένος του Βάγκνερ.
...Στις 25 Δεκεμβρίου του 1944 αποφάσισε να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα....Λίγο μετά, αφού πέρασε τη διαχωριστική γραμμή, τον συλλαμβάνει μια περίπολος του ιππικού του Καπετάν Μπουκουβάλα. Τον θεώρησαν ύποπτο και πιθανό κατάσκοπο των Άγγλων. Η διστακτική πορεία του, οι ερωτήσεις που έκανε για την τύχη των φίλων του, τα χέρια του που μαρτυρούσαν άνθρωπο της αστικής τάξεως, οι λιγοστές απαντήσεις του και η αδυναμία του να πει σε ποια οργάνωση ανήκε, ήταν αρκετά στοιχεία για να κινήσουν υποψίες. Τον οδήγησαν στο προσωρινό τους στρατόπεδο όπου ανακρίθηκε για αρκετή ώρα. Ο Μπουκουβάλας έδωσε διαταγή να κρατηθεί μέχρι να αποφασίσει για την τύχη του το ανταρτοδικείο. Για καλή του τύχη κάποιος αντάρτης που ήταν ηθοποιός και τον είχε δει πολλές φορές να παρακολουθεί τη δουλειά του Σεβαστίκογλου, ειδοποίησε τον σκηνοθέτη. Ο Γιώργος Σεβαστίκογλου έσπευσε με μύριους κινδύνους να συναντήσει τον Μπουκουβάλα και να εγγυηθεί για τον Παπακυριακόπουλο. Έτσι ο Χρίστος αφέθηκε ελέυθερος. Την ίδια ημέρα δόθηκε διαταγή υποχωρήσεως προς τη Θεσσαλία. Ακολουθώντας μια φάλαγγα ανδρών του ΕΛΑΣ έφτασε στην Καρδίτσα.
Η τοπική οργάνωση του ΕΑΜ, όταν δήλωσε το επάγγελμά του, τον έστειλε στην επιτροπή δασκάλων του Νομού. Ο Γραμματέας της επιτροπής του ζήτησε να συνδράμει τον σκοπό της, ως δάσκαλος σ’ ένα Δημοτικό σχολείο. Ο Παπακυριακόπουλος αντέταξε ότι δεν θα τα κατάφερνε με τα γλωσσικά μαθήματα. Η επιτροπή τότε του ανάθεσε τη διαδασκαλία της αριθμητικής στο μονοθέσιο δημοτικό σχολείο του Παλαμά.
Η αμοιβή του ήταν σε είδος. Λίγα αυγά, λίγες πατάτες και ψωμί. Τα βράδια έστρωνε μια κουβέρτα για να κοιμηθεί σε μια γωνιά της μοναδικής αίθουσας του σχολείου. Εργάστηκε με ζήλο για δυο περίπου μήνες.
Άξιο αναφοράς είναι ότι είχε χαρίσει το ωραίο του παλτό σ’ έναν ηλικιωμένο άντρα που συνάντησε στο δρόμο πηγαίνοντας προς Καρδίτσα. τον λυπήθηκε γιατί έτρεμε από το κρύο. Το παλτό το αντικατέστησε με μια τρύπια στρατιωτική κουβέρτα.....
Το κλίµα στην Ελλάδα δεν τον σήκωσε για πολύ – ούτε η µισαλλοδοξία, µα κυρίως το µεγάλο επιστηµονικό κενό. Κατάφερε να φύγει για την Αµερική το 1949, όπου εγκαταστάθηκε από το 1952 οριστικά. Τα πρώτα του χρόνια ήταν αυτοσυντήρητος, ώσπου πήρε τη θέση του ερευνητή, αρχικά στο φηµισµένο
Ινστιτούτο Προχωρηµένων Σπουδών, το επιστηµονικό σπίτι µεταξύ άλλων του
Αϊνστάιν και του
Οπενχάιµερ, κι αργότερα στη
Μαθηµατική Σχολή του Πρίνστον....
