Πόσο μακριά μπορείτε να δείτε;

H αστρονομική φωτογραφία της ημέρας (apod.nasa.gov)

Το πιο μακρινό αντικείμενο ορατό με γυμνό μάτι

Ο γαλαξίας της Aνδρομέδας (Credit: R. Gendler, Photo by R. Gendler)

Ο σπειροειδής γαλαξίας της Ανδρομέδας (ή Μ31) απέχει περίπου 2,5 εκατομύρια έτη φωτός από εμάς και είναι ο μεγαλύτερος από τους γειτονικούς μας γαλαξίες.

Ο γαλαξίας αυτός κατέχει ένα αξιοσημείωτο ρεκόρ: είναι το πιο απομακρυσμένο αντικείμενο που είναι ορατό με γυμνό μάτι. 

Κι αυτό οφείλεται στην λεγόμενη περιφερειακή όραση.

Ο φακός του ματιού μας σχηματίζει είδωλα στο πίσω μέρος του, τον φωτοευαίσθητο αμφιβληστροειδή χιτώνα. Ο αμφιβληστροειδής αποτελείται πολυάριθμους στοιχειώδεις φωτοδέκτες, τα κωνία (≈7·10⁶) και τα ραβδία (≈120·10⁶).

Από το κέντρο του αμφιβληστροειδούς λείπουν σχεδόν παντελώς τα εξαιρετικά φωτοευαίσθητα ραβδία. Σπεύδω να σας υπενθυμίσω ότι μόνο χάρη στα ραβδία καθίσταται δυνατή η όραση λυκόφωτος. Αν και τα κωνία αφθονούν στην κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς, παρουσιάζουν χαμηλότερη ευαισθησία στο φως από τα ραβδία, επειδή το φασματικό τους εύρος περιορίζεται σε ένα συγκεκριμένο χρώμα. Προς τούτο, η πλήρης κωνίων κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς δεν είναι μεγάλη: έχει γωνιακό μέγεθος μερικών μόνο μοιρών. Αντίθετα, η περιφέρεια του αμφιβληστροειδούς περιέχει πάρα πολλά ραβδία, τα οποία παρουσιάζουν μεγάλη ευαισθησία στο φως, αλλά αδυνατούν να διακρίνουν τα χρώματα.

Συνεπώς τη νύχτα η περιφερειακή μας όραση μπορεί να ανιχνεύσει αμυδρά αντικείμενα που δεν φαίνονται αν τα κοιτάξουμε κατευθείαν.

Οι αστρονόμοι συχνά εκμεταλλεύονται την περιφερειακή όραση για να παρατηρήσουν άστρα ή νεφελώματα που είναι τόσο αμυδρά ώστε να παραμένουν αθέατα όταν παρατηρούνται κατευθείαν.

Συμβουλευόμενοι έναν αστρονομικό χάρτη (π.χ. http://neave.com/planetarium/app/ ) μπορείτε να προσδιορίσετε εύκολα τη θέση του νεφελώματος της Ανδρομέδας στην ουράνια σφαίρα:

Το γαλάζιο βέλος υποδεικνύει τη θέση του γαλαξία της Ανδρομέδας (Μ31) σχετικά με τους αστερισμούς της Ανδρομέδας και Κασσιώπης. Οι αστέρες β και μ της Ανδρομέδας «δείχνουν» προς τον γαλαξία Μ31. Επίσης η νοητή ευθεία που ενώνει τον δ της Ανδρομέδας με τον α της Κασσιώπης διέρχεται από την θέση του Μ31 ( δείτε επίσης http://www.wikihow.com/Find-the-Andromeda-Galaxy)

Κατά πάσα πιθανότητα δεν θα καταφέρετε να το δείτε στη θέση που υποδεικνύει ο χάρτης, ειδικά στον ουρανό μιας μεγαλούπολης. Ωστόσο, αν μετατοπίσετε ελαφρώς τα μάτια σας από το στόχο, θα δείτε μιαν ωοειδή κηλίδα που μοιάζει με τη φλόγα ενός κεριού – αυτή είναι το περίφημο νεφέλωμα της Ανδρομέδας (Μ31), ένα  γιγαντιαίο αστρικό σύστημα παρόμοιο με τον γαλαξία μας.

Δεν μας εκπλήσσει το γεγονός  ότι δύσκολα μπορεί κανείς να το διακρίνει δια γυμνού οφθαλμού. Στην πραγματικότητα, αν υπάρχει κάτι το εκπληκτικό πρόκειται για το ότι καταφέρνουμε να το βλέπουμε – έστω και μόνο χάρη στη βοήθεια της περιφερειακής μας όρασης – καθόσον απέχουμε από τον εν λόγω γαλαξία 10000 φορές περισσότερο από τα άστρα που σχηματίζουν τους γύρω αστερισμούς.

Συνεπώς η περιφερειακή όραση αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τον παρατηρητή των άστρων.

Διαβάστε περισσότερα: V. Surdin, «Η τέχνη του οράν τα αόρατα«, περιοδικό QUANTUM, Μάρτιος/Απρίλιος 2000

https://physicsgg.me/2015/06/10/%cf%84%ce%bf-%cf%80%ce%b9%ce%bf-%ce%bc%ce%b1%ce%ba%cf%81%ce%b9%ce%bd%cf%8c-%ce%b1%ce%bd%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%b5%ce%af%ce%bc%ce%b5%ce%bd%ce%bf-%ce%bf%cf%81%ce%b1%cf%84%cf%8c-%ce%bc%ce%b5-%ce%b3%cf%85/