Γίγαντες και Νάνοι

 

 Άρθρο του Διονύση Π. Σιμόπουλου, Επίτιμου Διευθυντή Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου, Ιδρύματος Ευγενίδου

Μία σύνθεση πολλαπλών λήψεων από το επίγειο τηλεσκόπιο του αστεροσκοπείου Κιτ Πηκ στην Αριζόνα και του Διαστημικού Τηλεσκόπιου «Χαμπλ» δημιούργησαν πρόσφατα το φαντασμαγορικό πορτρέτο του πλανητικού νεφελώματος «Έλικας» (NGC 7293). Πρόκειται για ένα από τα πλησιέστερα παρόμοια αντικείμενα στον ουρανό με φαινόμενο μέγεθος που φτάνει σχεδόν την διάμετρο της Πανσελήνου, ενώ η πραγματική του διάμετρος φτάνει τα τρία έτη φωτός. Σε απόσταση περίπου 650 ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Υδροχόου το νεφέλωμα αυτό αποτελεί την τελευταία αναλαμπή ενός άστρου στο μέγεθος περίπου του Ήλιου μας το οποίο στα πρόθυρα του θανάτου του εκτόξευσε στο Διάστημα τα εξωτερικά του αέρια στρώματα.

Αυτή την κατάληξη θα έχουν όλα τα άστρα των οποίων η ποσότητα των υλικών είναι παρόμοια με την ποσότητα των υλικών που έχει ο Ήλιος μας, γιατί το πιο σημαντικό στοιχείο στη ζωή και την εξέλιξη ενός άστρου καθορίζεται από την ποσότητα της μάζας που περιλαμβάνει τη στιγμή που γεννιέται. Όσο κι αν ψάξουμε δεν πρόκειται να βρούμε άστρα με μάζα μικρότερη από το ένα δέκατο περίπου των υλικών που έχει ο Ήλιος μας. Γιατί απλούστατα απαιτείται μια ελάχιστη ποσότητα αρχικών αέριων υλικών, τα οποία όταν συμπυκνωθούν θα πρέπει να έχουν αρκετά ισχυρή βαρυτική δύναμη για να δημιουργηθεί η απαραίτητη θερμοκρασία που θα επιτρέψει την έναρξη των θερμοπυρηνικών αντιδράσεων (της μετατροπής δηλαδή του υδρογόνου σε ήλιο) στον πυρήνα του νεοσχηματιζόμενου άστρου.

Ούτε πρόκειται όμως να βρούμε και άστρα με μάζα μεγαλύτερη από 50 περίπου φορές την μάζα του Ήλιου, για τον ακριβώς αντίθετο λόγο. Η βαρυτική δηλαδή δύναμη των αερίων του πρωτοάστρου θα ήταν τόσο μεγάλη ώστε η κεντρική θερμοκρασία του να φτάνει τα εκατοντάδες εκατομμύρια βαθμούς, με αποτέλεσμα η πίεση της ακτινοβολίας να είναι μεγαλύτερη από την πίεση της βαρύτητας, και το άστρο να μην μπορεί έτσι να σχηματιστεί. Υπάρχουν φυσικά και οι εξαιρέσεις, που επιβεβαιώνουν μάλλον τον κανόνα: ότι η μάζα κάθε άστρου δεν του καθορίζει την εμφάνιση μόνο που έχει όταν γεννηθεί αλλά του καθορίζει επίσης και τι είδους άστρο θα γίνει, πόσα χρόνια θα ζήσει, πως θα είναι στη γεροντική του ηλικία, και τέλος πως θα πεθάνει. Όλα εξαρτώνται από την ποσότητα των υλικών που έχει.

https://www.eef.edu.gr/el/arthra/gigantes-kai-nanoi/